Srpski fudbaler Dušan Vlahović podigao je mnogo bure u Italiji nakon prelaska iz Fiorentine u Juventus, a iz dana u dan sportska javnost suočava se sa stvarima koje nemaju gotovo nikakvih sportskih obilježja. Navijačima “Viole” nimalo se nije dopala odluka nekadašnjeg fudbalera Partizana da obuče dres giganta iz Torina, a svoj revolt više puta su ispoljili na način koji je zgrozio ljubitelje najvažnije sporedne stvari na svijetu.
U polufinalnoj utakmici Kupa Italije na stadionu “Artemio Franki” Fiorentina je dočekala Juventus u čijem sastavu se od prve minute našao i Dušan Vlahović, fudbaler koji je u dresu tima iz Firence na 98 utakmica postigao 44 gola.
Ipak, navijačima “Viole” ta činjenica ne znači gotovo ništa, te su od momenta kada je srpski internacionalac obukao crno-bijeli dres na njegovu adresu uputili niz uvreda, koje se, u najmanju ruku, mogu okarakterisati kao rasističke.
Tako je bilo i na pomenutom meču, gdje su pristalice domaćih Vlahoviću skandirale “Zingaro, Zingaro” što u prevodu sa italijanskog znači “Ciganin“, a osim toga, razvili su i veliki transparent na kome je pisalo: “Raduj se, o Firenco, pošto si tako velika, što nad morem i kopnom širiš svoja krila, i po cijelom paklu se tvoje ime širi“, aludirajući na jedno od najvažnijih djela italijanske književnosti, Danteovu “Božanstvenu komediju“, odnosno “Pakao“, a konkretno njegov deveti krug u kom su smješteni izdajnici.
Nazivanje fudbalera Ciganinom čin je rasne mržnje čiji se korijeni nalaze u dubokoj prošlosti, te kao takav iziskuje detaljnu analizu ovog fenomena u njegovim najrazličitijim oblicima i manifestacijama.
Fenomen rasizma postaje sve češća tema u intelektualnim krugovima širom svijeta gdje mu se posljednjih godina pridaje sve više pažnje, a njegove konture od početnih, društveno-kulturoloških osnova, dobijaju nove obrise koji se manifestuju u raznoraznim sferama života pojedinca, odnosno različitih društvenih skupina.
Ukoliko se pođe od poimanja i percepcije rasizma kao netolerantnog i negativnog odnosa prema prisutnim i imanentnim ljudskim različitostima, njegova geneza se može pratiti postepeno, od onih stadijuma u kojima ovaj fenomen počiva na „heteroimažama“, odnosno slikama „drugih“, to jest na jasno izraženoj mržnji prema onome što je drugačije od postojećih okvira u kojima stanuju stereotipi, pa sve do onih kada sam sebe poništava i postaje predmet različitih društveno-istorijskih previranja i nesuglasica.
Rasizam se ispoljava na različitim poljima ljudske djelatnosti, a jedan od njegovih najzanimljivijih aspekata jeste onaj koji se odnosi na sport, odnosno, u konkretnom primjeru, na fudbal.
Na fudbalskim terenima od pamtivijeka postoje oni pojedinci koji se mogu okarakterisati kao „ptice rugalice“, a koji se izdvajaju po karakteristikama koje su im vrlo često predodređene samim rođenjem. To se prije svega odnosi na rasne razlike, u najvećem broju slučajeva utemeljene na boji kože, a potom dolaze i nacionalni, etnički, vjerski i razni drugi strukturalni činioci.
Problem alteriteta na fudbalskim terenima najčešće se posmatra i adaptira na relaciji navijači – fudbaleri, gdje se igrač sa rasno predodređenim karakteristikama posmatra kao inferioran činilac u sportskom zbivanju, a prema njemu se, shodno tome, iskazuje svestrana mržnja, koja se manifestuje na različite načine.
Rasizam nije samo problem koji se javlja u novijem periodu, nego se njegovi korijeni nalaze u dalekoj sportskoj, odnosno fudbalskoj prošlosti. Etiketiranje drugih na osnovu boje kože ili nacionalne „obojenosti“ u prošlosti se interpretiralo kroz prizmu različitih političkih ideologija, u prvu ruku nacizma i fašizma u njihovim začetničkim fazama, a potom i svih ostalih nastalih u poslijeratnoj Evropi i svijetu.
Ipak, da bi se izbjegle široke društveno-istorijske reminiscencije biće govora o ispoljavanju rasizma u relativno novije vrijeme, kao i o njegovoj suštinskoj transformaciji u način oportunističkog odnosa prema svijetu i njegovim sadržajima.
Legendarni kamerunski fudbaler Samjuel Eto mnogo puta tokom karijere bio je meta rasističkih uvreda, naročito dok je igrao u Španiji. Na utakmici između Barselone i Saragose iz 2006. godine u toliko mjeri je bio izložen neprijatnostima sa tribina da je, kako je kasnije rekao, u jednom trenutku bio blizu toga da napusti stadion. Tamnoputi Kamerunac bio je izložen raznim neprijatnostima, a najpoznatija od njih, koja se zadržala i kasnije, jeste oponašanje majmunskih krika sa tribina koji predstavljaju svrstavanje pojedinca u nižu rasu, odnosno crnu rasu, koja je porijeklom sa afričkog kontinenta.
Veoma sličan primjer jeste i slučaj italijanskog fudbalera Marija Balotelija koji je takođe mnogo puta tokom karijere bio žrtva rasističkih ispada. Ono što je najvažnije u cijeloj stvari nije identifikovanje samih činjenica (Baloteli je vrijeđan igrajući za Brešu protiv Verone, takođe „hukanjem“ sa tribina) nego iznalaženje njihovog korijena. Naime, Baloteli je dijete jednog doseljenika iz Gane, a kao trogodišnjaka ga je usvojila jedna italijanska porodica. Samim tim, na evropskom tlu on je postao svojevrsna „ptica rugalica“ koja opstojava zahvaljujući ukorijenjenim predrasudama o nižim i višim vrstama, koje svoj pandan pronalaze u ranim marksističkim, a kasnije i fašističkim idejama i učenjima.
Klub koji je možda i najpoznatiji po rasističkim ispadima svakako je italijanski Lacio čiji navijači su veliki broj puta etiketirali tamnopute protivničke fudbalere kao pripadnike niže rase, a i ovaj put najčešći vid izražavanja netrpeljivosti bili su majmunski krici. Ovakvi ispadi najčešće su se dešavali u utakmicama protiv Rome, koja je u samoj percepciji navijača nebeskoplavih uvriježena kao „ciganska tvorevina“. U ovom slučaju postavlja se pitanje da li je sasvim slučajno lider fašističke Italije Benito Musolini bio navijač Lacija.
Jedan od najbizarnijih slučajeva ipak se dogodio na utakmici između Viljareala i Barselone iz 2014. godine, kada su pred kraj utakmice navijači „Žute podmornice“ s namjerom da uvrijede igrača Barselone Danija Alveša na teren ubacili bananu. Brazilac je, na iznenađenje svih, uzeo bananu i pojeo je, što nije samo gest otpora prema rasističkom činu, nego i pobjeda humanističkih vrijednosti i načela jednakosti koji sve više nedostaju najvažnijoj sporednoj stvari na svijetu.
Identifikacija navedenih fakata potvrda je teorijskog uvoda o postojanju društveno-kulturoloških „heteroimaža“ u percepciji određenih grupa zasnovanih na različitostima koje se u prvom redu tiču boje kože. Svojevrsne „ptice rugalice“, izdvojene i obilježene, zaista jesu predmet mržnje koja isijava sa tribina pojedinih stadiona i kojoj se ne nazire skoro iskorjenjivanje.
Rasizam u fudbalu ipak ima i svoju drugu stranu, koja polazište ima u pomenutim društveno-istorijskim mentalitetskim strukturama, ali koja pokazuje njegovo ogoljeno lice koje je izgubilo suštinu i esenciju i koje opstojava na nečemu potpuno suprotnom (pandan ovakvoj metamorfozi percepcije rasizma mogla bi da bude savremena percepcija feminizma).
Zloupotreba različitosti dešava se onoga trenutka kada “obilježena” osoba (tamnoputi fudbaler) napusti mirnodopsko stanovište na kome opstojava jednako sa svim ostalim ljudima (fudbalerima na terenu), odnosno u konkretnom slučaju kada osoba crne boje kože u svojoj imaginaciji predstavi sebe ugroženim i instinktivno i/ili isplanirano krene u napad.
Najbolji primjer navedene teze jeste slučaj koji se dogodio u utakmici Lige šampiona iz decembra 2020. godine između Pari Sen Žermena i Bašakšehira na kojoj je glavni sudija bio Rumun Sebastijan Koltesku. On je u jednom trenutku bio okrenut pomoćnom treneru turske ekipe koji je inače porijeklom iz Kameruna i oslovio ga sa “negru” nakon čega su se igrači oba tima povukli u svlačionice. Međutim, koliko je ovaj potez zapravo opravdan? Rekli bi se jako malo. Koltesku je, naime, upotrijebio najobičniju odrednicu koja se odnosi na identifikaciju ljudi na osnovu fizičkog izgleda, i njegov postupak ne sadrži u sebi elemente rasne mržnje, a u suštini, potpuno bi bilo isto kao da je bilo koga oslovio sa “mršavi“, “debeli“, “visoki” i tako dalje. Međutim, pomoćni trener turskog tima situaciji pristupa na taj način što od sebe pokušava da stvori žrtvu, javlja se osjećaj ugroženosti (koja zapravo ne postoji) te takozvana “ptica rugalica” ovoga puta doživljava imaginarnu metamorfozu, odnosno u svojoj svijesti sebe vidi kao žrtvu iz različitih razloga, a neki poput njih mogli bi da budu skretanje pažnje ili klasični oportunizam.
Još jedan sjajan primjer lažnih optužbi za rasizam i iskazivanje rasne mržnje jeste utakmica francuskog šampionata između Pari Sen Žermena i Marselja iz septembra prošle godine u kojoj je zvijezda tima iz Pariza Brazilac Nejmar nakon poraza svog tima izjavio da ga je fudbaler Marselja Alvaro Gonsales (nakon što ga je Brazilac prethodno udario!) vrijeđao na rasnoj osnovi.
“Žalim samo što nisam imao priliku da se suočim sa tim ser*njom. VAR je snimio moju ‘agresiju’, ali šta je sa onima koji su me nazvali majmunom i kurvinim sinom. Kaznite me, ali šta će biti sa njima” – napisao je Nejmar na društvenim mrežama.
Nazvati nekoga majmunom ili kurvinim sinom toliko se ustalilo u svakodnevnom govoru da ne može da bude ni govora o nekom rasizmu iliti bilo kom njegovom vidu, nego se zapravo radi o frustraciji igrača čiji tim je upisao poraz, a on zaradio crveni karton, a ta frustracija prosto je bila “izliječena” stavljanjem sebe u poziciju žrtve.
Ovakav slučaj dogodio se nedavno i u regionu u utakmici kvalifikacija za Ligu konferencija između beogradskog Partizana i portugalske Santa Klare kada je fudbaler gostiju Alano optužio navijače Partizana da su prilikom njegovog napuštanja terena ispuštali majmunske krike i na taj način iskazali rasnu mržnju. Međutim, dokaza za bilo šta slično nije bilo, a ono što je, reklo bi se, u svemu ovome najvažnije jeste to da je Santa Klara u tom trenutku gubila 2:0 te je Alano i na ovaj način pokušao da omete igrače Partizana eventualnim prekidom utakmice, a možda i pomislio da bi Partizan mogao da bude drastično kažnjen od strane Evropske kuće fudbala.
Borba protiv rasizma, dakle, doživjela je svojevrsnu transformaciju u ono što zapravo ne bi trebalo da bude, a tamnoputi fudbaleri sve više nastoje da iskoriste činjenicu što im se boja kože razlikuje, te se fudbal, nakon rasizma, sve više suočava i sa ovim problemom, a borba protiv njega mogla bi da bude jednako teška kao i protiv prve stvari.
Piše: Lazar Tica
